اصلاً ولایت در درون توحید است؛ زیرا توحید، به توحید در خالقیّت، ربوبیّت تکوینی و ربوبیّت تشریعی منحل میشود، و ولایت از شئون ربوبیّت تشریعی است؛ یعنی خدا میگوید: حاکم را من باید تعیین کنم و قانون را من باید جعل کنم و اگر دیگری دخالت کند، شرک است. ولایت از شئون ربوبیت تشریعی است اگر این مفاهیم را قبول داریم، باید بدانیم که ارادهی خدا بر این تعلّق گرفته است که مبیّن قوانین و مجری قوانین در عالم اسلام، اول پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و بعد امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ باشد. اگر در بعضی از روایات گفته شده که «...وَ مَنْ جَحَدَکُمْ کَافِرٌ ...»18 بیحساب گفته نشده است؛ اگر برای کسی ثابت شد که خدا فرموده است: «باید از علی اطاعت کنید»، و در عین حال گفت: «نه قبول ندارم!»، این عمل، عین عمل إبلیس است. ممکن است برای شخصی ثابت نشده باشد، یا نفهمیده باشد، یا نتوانسته باشد بفهمد؛ این چنین شخصی مستضعف است و به اندازهای که نفهمیده و نمیتوانسته بفهمد، معذور است.
امّا کسی که فهمید، و کسی که خودش از پیغمبر ـ صلی الله علیه و آله ـ شنید: «... مَنْ کُنْتُ مَوْلَاهُ فَعَلِیٌّ مَوْلَاهُ ...»19، اگر انکار کرد، قلباً کافر است، اگرچه در ظاهر مسلمان باشد؛ یعنی چیزی را که نص فرمایش خداست، قبول ندارد. وقتی فهمید خدا او را تعیین کرده است و در عین حال انکار کرد، در اصطلاح فقهی میگوییم: منافق است؛ ولی معنای منافق این است که باطناً کافر است و در ظاهر، مسلمان است؛ ظاهراً پاک است؛ ازدواج با او جائز است؛ ذبیحهاش حلال است. منافقین قلباً امر خدا را قبول ندارند و در دل میگویند: «خدا بیجا گفته است؛ نباید علی جانشین پیامبر باشد؛ علی جوان بود و هنوز صلاحیت این کار را نداشت!». پس برای اینکه توحید تمام شود، باید توحید در خالقیّت، در ربوبیّت تکوینی و در ربوبیّت تشریعی همه جمع شده باشد. چرا با اینکه إبلیس خالقیّت و ربوبیّت تکوینی خدا را قبول داشت، باز خداوند میفرماید: «... کانَ مِنَ الْکافِرینَ ...»20؟ این نسبت بخاطر این است که إبلیس ربوبیّت تشریعی را قبول نداشت. ما اگر توحید را قبول داشته باشیم، و بخواهیم کلمه «لا الله الا الله» را درست بگوییم، باید خدا را به وحدانیّت در خالقیّت، در ربوبیّت تکوینی و در ربوبیّت تشریعی قبول داشته باشیم؛ ربوبیّت تشریعی خدا اقتضاء میکند که دستورات پیغمبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ و ائمه اطهار ـ علیهم السلام ـ را بپذیریم؛ چون او گفته است: «... أَطیعُوا اللَّهَ وَ أَطیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکُم ...»21. اگر دستورات ایشان را قبول نکنیم، حکم خدا را قبول نکردهایم؛ یعنی ربوبیّت تشریعی خدا را نپذیرفتهایم و در این صورت، در توحید مشکل داریم. پس کلمه«لا الله الا الله» شامل ولایت علی ـ علیه السلام ـ هم میشود. فرمایش امام رضا ـ علیه السلام ـ یعنی «انا من شروطها»، یک شرط خارجی نیست، به این معنا که یکبار بگویند: « لا الله الا الله» حصن خداست و بعد بگویند: یک چیز دیگر هم باید به آن ضمیمه کرد؛ بلکه آن شرط باید از درون خود همین کلمه درآید. پذیرفتن ولایت علی و بعد پذیرفتن ولایت امام رضا و سایر ائمه اطهار ـ سلام الله علیهم اجمعین ـ از لوازم خود توحید است؛ چون خدا گفته است. اگر آنها را قبول نکنیم، از جهت توحید در ربوبیّت نقص داریم؛ یعنی توحید ما از این جهت که خدا نسبت به بندگانش ربوبیّت تشریعی دارد و هر قانونی او جعل میکند، باید بپذیریم و اطاعت کنیم، نقص دارد. انکار مرتبهای از توحید، یعنی انکار توحید ممکن است کسی بگوید: «ابلیس از برخی کافران خیلی مقامش بالاتر است؛ زیرا کافرانی که میگویند: خدایی نیست، نه توحید در خالقیّت را قبول دارند، نه توحید در ربوبیّت تکوینی را و نه توحید در ربوبیّت تشریعی را ؛ امّا ابلیس دو مرتبه از توحید را قبول داشت؛ پس دو ثلث توحید را داشت؛ پس چرا رجیم شد و همه بدکاران به تبع إبلیس به جهنّم میروند و او رئیس آنهاست؟ رئیس جهنّمیان باید آن کفّاری باشند که اصلاً خدا را قبول ندارند.» مسأله این است که این سه مرتبه، سه وجه یک حقیقتاند. توحید یعنی هر سه مرحله، و موحّد یعنی کسی که هر سه را قبول دارد. اگر یکی را قبول نکرد، یعنی اصلاً توحید را قبول ندارد. اگر کسی بگوید: «من همه اسلام را قبول دارم و فقط نماز را قبول ندارم»، این مؤمن است یا کافر؟ کسی مسلمان است که این مجموعه را پذیرفته باشد. اگر یک ذرّهاش کم شد، دیگر فایده ندارد. اگر کسی یک کیلو برنج صدری بپزد و روغن خالص کرمانشاهی هم روی آن بریزد، ولی یک فضله موش، یا یک گرم زهر کشنده در آن بیافتد، چه میشود؟ این همه برنج خوب و گوشت خوب، چون یک گرم سمّ در آن ریخته شده همهاش فاسد میشود. اگر این مجموعه سالم بود، کارساز است. نباید گفت: «چون إبلیس خالقیّت را قبول داشت، از خیلیها بهتر است!» چرا باید اینگونه باشد؟ چه بسیار افرادی وجود دارند که اصلاً منکر اصل خدا، نبوت و ... هستند و هیچ کدام را قبول ندارند؛ چرا اینها باید با إبلیس همسطح یا بهتر از ابلیس باشند؟ جواب این است که إبلیس رکنی را منکر شد که اساس اعتقاد را به هم میریزد. با این انکار این مجموعه از بین رفت و فاسد شد. در این صورت هرقدر انکار شدیدتر باشد، مرتبه کفر بالاتر است. إبلیس به قدری عناد دارد که رو در روی خدا میایستد و میگوید: «فَبِعِزَّتِکَ لَأُغْوِیَنَّهُمْ أَجْمَعین»22؛ با چنین عنادی، مرتبه کفر بالاتر میرود. به هرحال عرض بنده این بود که میتوان گفت: اصلاً ولایت در درون توحید است؛ زیرا توحید، به توحید در خالقیّت، ربوبیّت تکوینی و ربوبیّت تشریعی منحل میشود، و ولایت از شئون ربوبیّت تشریعی است؛ یعنی خدا میگوید: حاکم را من باید تعیین کنم و قانون را من باید جعل کنم و اگر دیگری دخالت کند، شرک است. امروز ولایت‌فقیه جامع الشرائط، حصن إلهی است تا اینجا ما توانستیم بیانی داشته باشیم که با آن ولایت ائمه معصومین ـ علیهم السلام ـ هم مندرج در توحید میشود. حال میخواهم پا را یک قدم بالاتر بگذارم. حدیث مقبوله عمر بن حنظله را همه شنیدهایدکه حضرت صادق ـ علیه السلام ـ در جواب این سؤال که وقتی ما به شما در امور حکومتی دسترسی نداریم چه کار کنیم؟ اگر اختلافی در مورد ارثی یا مسأله دیگری، پیش آمد به طوری که به قضاوت قاضی نیاز شد و به شما دسترسی نداشتیم چه کار کنیم؟ فرمودند: به فقهاء جامع الشرائط مراجعه کنید و بعد فرموند: «... فَإِنِّی قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَیْکُمْ حَاکِماً فَإِذَا حَکَمَ بِحُکْمٍ وَ لَمْ یَقْبَلْهُ مِنْهُ فَإِنَّمَا بِحُکْمِ اللَّهِ اسْتَخَفَّ وَ عَلَیْنَا رَدَّ وَ الرَّادُّ عَلَیْنَا کَافِرٌ رَادٌّ عَلَى اللَّهِ وَ هُوَ عَلَى حَدٍّ مِنَ الشِّرْکِ بِاللَّه ...»23 این سخن حضرت به چه معناست؟ اینکه میفرمایند: ردّ کردن حکم فقیه جامع الشرایط، حکم شرک را دارد یعنی چه؟ کسی که حکم فقیه جامع الشرائط را ردّ میکند، نمیگوید: دو خدا وجود دارد؛ بلکه میگوید: حکم این فقیه را قبول ندارم. این فقیه هم نه خدا، نه پیغمبر و نه امام معصوم است؛ بلکه یک فقیه است؛ چرا باید انکار حکم او باعث شرک شود؟ اگر بیان قبل در ذهن مبارکتان باشد و یک مقدار آنرا بیشتر تحلیل کنید، خواهید دید که این مطلب هم از آن به دست میآید؛ چراکه وقتی اطاعت امام معصوم ـ علیه السلام ـ واجب است، و او فرمود: من فلانی را وکیل یا حاکم یا نائب خودم قرار دادم و باید از او اطاعت کنید، اطاعت او چه حکمی دارد؟ وقتی امیرالمؤمنین ـ علیه السلام ـ شخصی مثل مالک اشتر را تعیین میکنند و میگویند: او را عامل قرار دادم و اطاعت او بر شما لازم است، چه کار باید کرد؟ در این صورت اطاعت مالک اشتر واجب میشود؛ چرا؟ چون اطاعت امام معصوم است. چرا اطاعت امام معصوم واجب است؟ چون اطاعت خداست؛ این حکم، مصداق ربوبیّت تشریعی الهی است. خدا گفته است: امام معصوم باید حاکم باشد، و وقتی امام فرمود: «در مرتبه نازلتر حاکم شما ولی فقیه است»، اطاعت از او، از مصادیق اطاعت از ربوبیّت تشریعی الهی میشود. در این صورت این سخن که انکار حکم او در حدّ شرک به خداست (هُوَ عَلَى حَدٍّ مِنَ الشِّرْکِ بِاللَّه) معنا پیدا میکند. چرا إبلیس با ردّ یک قانون إلهی و سجده نکردن به آدم، مشرک شد؟ إبلیس به واسطه انکار تشریع إلهی مشرک شد. همانطور که او با انکار ربوبیّت تشریعی خدا مشرک شد، ردّ امام معصوم هم موجب شرک میشود. البته این شرک، شرک باطنی است. این شرک، شرکی نیست که موجب استحقاق زدنِ گردن آن شخص شود؛ بلکه این شرک در مقابل ایمان است و غیر از شرکی است که در مقابل اسلام است. این کفر و شرک باطنی است و احکام ظاهری آن محفوظ است؛ یعنی طاهر است، ذبیحهاش حلال است و ازدواج با آن هم هیچ اشکالی ندارد؛ همان طور که منافقین در صدر اسلام اینگونه بودند. شرک ظاهری در مقابل اسلام، و شرک باطنی در مقابل ایمان است. «هُوَ عَلَى حَدٍّ مِنَ الشِّرْکِ بِاللَّه»، یعنی وقتی من میگویم: «شما به محمد بن مسلم مراجعه کنید، هر چه او گفت، اطاعت کنید»، اگر اطاعت نکردید و حرف من را ردّ کردید، یعنی حرف خدا را ردّ کردهاید و این شرک تشریعی است. اگر از قاضیای که خلیفه اموی یا خلیفه عباسی تعیین کرده است، اطاعت کردید، حکم او را شریک حکم خدا قرار دادهاید؛ پس مشرک شدهاید. از این جهت وقتی توحید را تحلیل کنیم و مراتبش را بسنجیم، به اینجا میرسیم که توحید، ولایت امیرالمؤمنین، ولایت امام رضا و ولایت سایر ائمه ـ علیهم السلام ـ را هم شامل میشود و در مرتبه بعد ولایت فقیه را هم در بر میگیرد. بنابراین اگر کسی بگوید: امروز ولایت فقیه حصن الهی است و من دخله أمن من عذاب الله، حرف گزافی نزده است. به همان دلیل که «لا اله الا الله» حصن الله است، به همان دلیل که «ولایت علی بن ابیطالب» حصن الله است و به همان دلیل که «ولایت امام رضا» از شروط توحید است، به همان دلیل هم ولایت ولی فقیهی که مرضیّ امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه ـ است، جزء حصن الهی است. در این ایّامی که ایّام ولایت است، به جاست که درباره این معارف إلهی بیشتر بیاندیشم تا هم بهتر بفهمیم و هم بهتر تبیین کنیم و هم بهتر عمل کنیم. -------------------------------------------------------------------------------- 18 . من لایحضره الفقیه، ج 2، ص 613. 19 . بحار الانوار، ج 23، ص 145 و سایر منابع. 20 . البقره / 34. 21 . النساء / 59. 22 . ص / 82. 23 . بحار الانوار، ج 2، ص 221.
